Kene Hastalıklarının Yaygınlığı ve Tehditleri
Son zamanlarda Türkiye genelinde kene ısırıklarına bağlı vaka sayılarında ciddi artışlar gözlemlenmektedir. Özellikle bahar ve yaz aylarında artış gösteren bu vakalar, sadece ısırıkla sınırlı kalmayıp, pek çok hastalığın da yayılmasına neden olmaktadır. 2025 yılının ilk altı ayında, ülke genelinde 7.801 kene ısırığı vakası tespit edilmiştir. Bu vakalardan ne yazık ki 13 tanesi yaşamını yitirmiştir. Bu veriler, kene kaynaklı hastalıkların halk sağlığı açısından ne kadar büyük bir risk oluşturduğunu göstermektedir.
Kene ve Hastalıklar
Kene, küçük ve uçma yeteneği olmayan bir canlıdır. Doğada otlar, çalılık alanlar ve çimenliklerde yaşar ve burada konakçılarını arar. Keneler, ısı, nefes alıp verme ve titreşim gibi canlıların hareketlerini algılayabilen özel duyargalara sahiptir. Bu sayede, yaklaşık 15-20 dakika boyunca insanların ve hayvanların vücutlarını takip edebilirler. Kenelerin yaşamlarını sürdürebilmek için kan emmesi gerekir. Bu süreçte, taşıdıkları birçok hastalık etkenini insan ve hayvanlara bulaştırabilirler. Dünya genelinde 200’den fazla hastalık etkeni, keneler tarafından taşınabilir. Türkiye’de ise özellikle Kırım Kongo Kanamalı Ateşi (KKKA), Lyme hastalığı, Babesiosis ve Theileriosis gibi hastalıklar yaygın olarak görülmektedir.
Kene Kaynaklı Hastalıkların Riskleri
Keneler, sadece hastalık taşıyan canlılar değildir; aynı zamanda ekolojik dengeyi ve tarımsal üretimi de olumsuz etkileyen canlılardır. İnsanlar ve hayvanlar kene tarafından ısırıldığında, ciddi sağlık sorunlarıyla karşılaşabilirler. KKKA gibi viral hastalıklar, insanlarda yüksek ateş, kanama ve hatta ölüme yol açabilmektedir. Ayrıca, Lyme hastalığı, Babesiosis ve Theileriosis gibi hastalıklar da, özellikle hayvancılık sektörünü ve halk sağlığını tehdit eden önemli hastalıklar arasındadır. Bu hastalıklar, erken teşhis edilmediğinde ve uygun önlemler alınmadığında, ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir. Bu nedenle, kene ile mücadele sadece bireysel değil, aynı zamanda toplumsal bir zorunluluktur.
KKKA ve Türkiye’de Durumu
Türkiye’de ilk kez 2002 yılında tanımlanan KKKA, özellikle Giresun, Gümüşhane, Bayburt, Sivas, Tokat, Amasya ve Çorum gibi illerde endemik hale gelmiştir. Bu bölgelerde hastalığın görülme sıklığı yüksektir ve her yıl vaka sayısı artış göstermektedir. Hyalomma marginatum türü kene, Türkiye’nin 7 farklı coğrafi bölgesinde de bulunmakta olup, bu durum hastalığın sadece belirli bölgelerle sınırlı olmadığını göstermektedir. 2008 yılında vaka sayısında zirve yaşanmış, son yıllarda ise vaka sayılarında yeniden artış eğilimi gözlemlenmektedir. Bu hastalık, hayvanlarda çoğunlukla belirti göstermeden seyretmekle birlikte, insanlarda ciddi ve yaşamı tehdit eden hastalıklar ortaya çıkarabilir.
Kene Mücadelesinde Bilimsel Yaklaşımlar
Kene ile mücadelede bilimsel ve disiplinler arası yaklaşımlar büyük önem taşımaktadır. Kenelerin yaşam döngüsü ve konakçıları detaylı olarak bilinmeli ve buna göre önlemler alınmalıdır. Keneler, doğrudan doğada uçma veya sıçrama yeteneği olmayan canlılar olduklarından, konakçılara ulaşmak için otlar, çalılık alanlar ve çimenliklerdeki bitki örtüsü üzerinde hareket ederler. Bu nedenle, doğrudan doğadaki kene popülasyonunu tamamen kontrol etmek zordur. En etkili mücadele yöntemleri, evcil hayvanların düzenli olarak ilaçlanması ve mekanik yöntemlerle çevre temizliğinin sağlanmasıdır.
İlaçlama ve Ulusal Politikalar
Keneye karşı etkin mücadelede, hayvanlara uygulanan ilaçlama büyük bir rol oynar. Düzenli aralıklarla, ortalama 25 günde bir, veteriner hekimler tarafından uygulanan akarisitler, kene popülasyonunu azaltmaya yardımcı olur. Bu ilaçların, gıda güvenliğini tehdit etmeyen ve kalıntı bırakmayan ürünler olması çok önemlidir. Ayrıca, meraların sürülmesi, yabani otların temizlenmesi gibi mekanik yöntemler de kene popülasyonunu kontrol altına almada destek sağlar. Ancak, çevreye zarar veren kimyasal ilaç kullanımından kaçınılmalı ve ekolojik denge korunmalıdır. Bu nedenle, devlet destekli ilaçlama teşvikleri ve ulusal politikalar geliştirilerek, kene ile mücadele sürdürülebilir hale getirilmelidir. Ayrıca, henüz yaygın kullanılmayan ve araştırma aşamasında olan kene aşıları üzerinde çalışmalar devam etmektedir. Bu aşıların geliştirilmesi, hastalıkların önlenmesinde önemli bir adım olabilir.
Bireysel Korunma ve Farkındalık
Kenelerden korunmak için bireysel önlemler büyük önem taşır. Riskli bölgelerde bulunan vatandaşların, açık renkli ve vücudu tamamen örten giysiler giymeleri gerekir. Pantolonların paçalarının çorap içine alınması, kene kovucu ürünlerin kullanılması ve vücudun özellikle kulak arkası, ense, diz arkası ve kasık gibi bölgelerin dikkatle kontrol edilmesi gerekir. Keneye temas eden kişiler, çıplak elle değil, bez veya eldiven gibi koruyucu malzemelerle keneyi çıkarmalıdır. Keneyi çıkardıktan sonra üzerine sigara basmak veya kimyasal dökmek gibi müdahalelerden kaçınılmalı ve en kısa sürede sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Belirtiler arasında ateş, baş ağrısı, kas ağrısı gibi şikayetler varsa, zaman kaybetmeden tıbbi yardım alınmalıdır. Bu hastalıklarla mücadelede, farkındalığın artırılması ve bilinçli davranışların kazanılması yaşamsal öneme sahiptir. Kamu spotları, broşürler ve yerel bilgilendirme çalışmalarıyla halkın bilinçlendirilmesi sağlanmalı ve bu çalışmalar, Sağlık Bakanlığı ile Tarım ve Orman Bakanlığı iş birliğiyle yürütülmelidir. Veteriner hekimlerin sahadaki deneyim ve bilgisi, bu mücadelede önemli bir rol oynar.